DZIEJE

Leon Sternbach,

Pierwszy polski filolog-bizantynista

Kazimierz Zakrzewski,

Pierwszy polski bizantynolog-historyk

Halina Evert-Kappesowa,

Uczennica Kazimierza Zakrzewskiego inicjatorka badań bizantynologicznych w Łodzi

Waldemar Ceran,

Uczeń Haliny Evert-Kappesowej twórca Katedry Historii Bizancjum

Katedra Historii Bizancjum (KHB) funkcjonująca w Instytucie Historii Uniwersytetu Łódzkiego jest najstarszym nieprzerwanie działającym bizantynologicznym ośrodkiem naukowym w Polsce. Łączy cztery generacje historyków, współdziałających od kilkudziesięciu lat dla pogłębiania i popularyzacji wiedzy o dziejach cesarstwa bizantyńskiego, o historii powszechnej okresu starożytnego, późnoantycznego i średniowiecznego.

KHB czerpie z bogatego, ponad stuletniego dorobku polskiej bizantynologii (której symboliczny początek wyznacza publikacja Meletemata graeca przez Leona Sternbacha, profesora Uniwersytetu Jagiellońskiego, w 1886 r.). Kontynuuje jednocześnie tradycje pierwszej polskiej Katedry Historii Bizancjum, utworzonej w 1935 r. na Uniwersytecie Warszawskim z inicjatywy prof. Kazimierza Zakrzewskiego. Po drugiej wojnie światowej, z powodu śmierci jej założyciela i rozproszenia uczniów, warszawska KHB nie odrodziła się. Niemniej uczennica i współpracownica prof. Zakrzewskiego, Halina Evert-Kappesowa, zatrudniona w nowo utworzonym Uniwersytecie Łódzkim, podjęła – mimo niesprzyjających początkowo warunków uprawiania nauki – wysiłek badania dziejów Bizancjum. Zatrudniona najpierw w Zakładzie Historii Starożytnej i Średniowiecznej, w 1957 r. doprowadziła do utworzenia oddzielnego Zakładu Historii Bizancjum, którym kierowała do 1970 r. Jednocześnie, w latach 1966-1975, kierowała Zakładem Historii Powszechnej Starożytnej i Średniowiecznej. Rok 1957 jest dzisiaj symbolicznie uważany za moment narodzin łódzkich badań bizantynologicznych, choć prof. Kappesowa stałe zatrudnienie na UŁ uzyskała już w 1950 r., a z kolei pierwszą pracę magisterską z dziedziny Bizancjum wypromowała w 1960 r. Od czasów założycielki KHB datuje się również związek łódzkich bizantynologów z historią starożytną, bowiem już profesor Evert-Kappesowa wykładała i egzaminowała z historii starożytnego Bliskiego Wschodu, antycznej Grecji i Rzymu. Później łódzcy bizantynolodzy zaczęli wykładać także historię powszechną średniowiecza.

Uczniami Haliny Evert-Kappesowej i drugim pokoleniem łódzkich bizantynologów, kontynuującym pracę w uniwersyteckich ramach są: Waldemar Ceran (w Zakładzie od 1960), Piotr Krupczyński (od 1969) i Małgorzata Dąbrowska. Zakład Historii Bizancjum został co prawda w 1970 r. zlikwidowany w ramach reformy reorganizującej strukturę UŁ, ale uczniowie prof. Kappesowej nieprzerwanie kontynuowali działalność naukową. Była to więc strata o znaczeniu prestiżowym, nie godziła jednak w rzeczywiste możliwości uprawiania bizantynistyki w Łodzi. Nadal powiększano księgozbiór naukowy (przy stałej współpracy z władzami uczelni i Biblioteką UŁ), powstawały prace magisterskie, przygotowywano doktoraty. Po przejściu prof. Evert-Kappesowej na emeryturę w 1975 r. kierownictwo Zakładem Historii Powszechnej Starożytnej i Średniowiecznej objął doc. dr Bogumił Zwolski. Po jego przedwczesnej śmierci, funkcję kierownika Zakładu objął w 1980 r. Waldemar Ceran.

Okres dwudziestu siedmiu lat, w których na czele łódzkiego akademickiego ośrodka bizantynologicznego stał prof. Waldemar Ceran, cechował najbardziej jak dotąd dynamiczny rozwój. Seminarium przyciągało coraz liczniejszą grupę studentów historii – powstało niemal 70 prac magisterskich. Najzdolniejsi z uczniów przygotowywali następnie pod kierunkiem profesora prace doktorskie i kontynuowali rozwój naukowy, tworząc wieloosobowy zespół naukowy i obejmując zainteresowaniami badawczymi cały ponad tysiącletni okres istnienia Bizancjum. W Zakładzie zatrudnienie znaleźli: Sławomir Bralewski (od 1985), Maciej Kokoszko (od 1987), Teresa Wolińska (od 1992), Mirosław J. Leszka (od 1996) – trzecie pokolenie łódzkich bizantynologów. Rozwój Zakładu umożliwił odrodzenie Zakładu Historii Bizancjum w 1992 r., a następnie podniesienie go w 2003 r. do rangi Katedry.

W chwili powstania, Katedrę Historii Bizancjum współtworzyli: prof. dr hab. Waldemar Ceran (kierownik), dr hab. Małgorzata Dąbrowska prof. UŁ, dr Piotr Krupczyński, dr Sławomir Bralewski, dr Maciej Kokoszko, dr Teresa Wolińska, dr Mirosław J. Leszka, mgr Kirił Marinow. Pomiędzy 2003 a 2007 r. habilitowali się uczniowie prof. Cerana: Mirosław J. Leszka (2003), Teresa Wolińska (2005), Maciej Kokoszko (2006), Sławomir Bralewski (2007). Z Katedry został natomiast wydzielony Zakład Historii Średniowiecznej Europy Zachodniej i Lewantu, z dr hab. Małgorzatą Dąbrowską prof. UŁ jako kierownikiem. W roku 2006 na emeryturę przeszedł dr Piotr Krupczyński, a rok później kierownik KHB – profesor Waldemar Ceran. Obowiązki kierownika Katedry Historii Bizancjum przejął 1 III 2007 r. dr hab. Maciej Kokoszko prof. UŁ. Czwarte najmłodsze pokolenie łódzkich historyków Bizancjum, którzy swoje prace magisterskie i doktorskie piszą lub pisali pod opieką prof. Cerana oraz jego uczniów reprezentują Paweł Filipczak i Andrzej Kompa (zatrudnieni w KHB od 2006 r. ) oraz Kirił Marinow.

Obecnie w skład Katedry Historii Bizancjum wchodzi zatem czworo profesorów (dr hab. Mirosław J. Leszka prof. UŁ, dr hab. Teresa Wolińska prof. UŁ, dr hab. Maciej Kokoszko prof. UŁ, dr hab. Sławomir Bralewski prof. UŁ); jeden adiunkt (dr Paweł Filipczak) oraz dwu asystentów (mgr Kirił Marinow, mgr Andrzej Kompa). Ważną część naszego zespołu stanowią emerytowani pracownicy Katedry: prof. dr hab. Waldemar Ceran i dr. Piotr Krupczyński. Z Katedrą stale współpracuje również dr Małgorzata B. Leszka oraz grupa doktorantów.

Wywodzący się z KHB, powstały w 2005 r. Zakład Historii Średniowiecznej Europy Zachodniej i Lewantu tworzy 1 profesor (dr hab. Małgorzata Dąbrowska prof. UŁ) i 1 asystent (mgr Michał Kędzierski).

W roku akademickim 2007/2008 Katedra Historii Bizancjum UŁ zainaugurowała obchody jubileuszu pięćdziesięciolecia nieprzerwanego istnienia łódzkiego ośrodka bizantynologii.